اکراه در عقد نکاح و تصمیم قانونگذار

در صورتي كه شخص تهديد شده « نكاح اكراهي» را رد كند، عقد نكاح از ابتدا باطل است و روابط زن و مرد خارج از يك ازدواج صحيح، خواهد بود.

اكراه در عقد نكاح

امروزه به دليل ارتقاء سطح دانش و فرهنگ افراد جامعه ،كمتر و شايد نامحسوس‌تر با اين موضوع روبرو مي‌شويم كه زن يا مردي در اثر تهديد و اكراه به عقد ازدواج يكديگر درآيند. اما به فرض وقوع چنين ازدواجي شايد به دليل ناآگاهي افراد از حقوق خود ابتدا چنين به نظرشان برسد كه نكاح واقع شده صحيح است و از نظر حقوقي ايرادي ندارد.

براي تشكيل يك رابطه حقوقي موثر، وجود اراده دوطرف شرط اساسي است ولي اثر بخشي و نفوذ اراده طرف ها بسته به اين است، كه اراده‌ها از رضايت و ميل باطني آن‌ها نشات گرفته باشد. اين قاعده در هر عقدي از جمله عقد نكاح جاري است.در مجله پيام دلتا اين موضوع را مورد بررسي قرار مي‎دهيم كه اكراه و فقدان رضايت دوطرف عقد نكاح چه ضمانت اجرايي دارد و آيا مي‌تواند از موجبات بر هم خوردن عقد نكاح باشد يا خير ؟ با ما همرا باشيد.

افرادي كه از روي اكراه، به عقد نكاح فرد ديگري درمي‌آيند

اكراه، وادار كردن ديگري به انجام دادن يا ترك كاري است كه از آن كراهت دارد. تفاوت اصلي اجبار و اكراه در اين است كه در اكراه اراده شخص سلب نشده است و او آزادي و اختيار را دارد ولي نتيجهٔ پيروي نكردن از خواست اكراه‌ كننده به‌قدري وخيم است كه شخص تسليم او مي‌شود.

در چنين شرايطي قانونگذار اين امكان را فراهم كرده كه شخصي كه مورد تهديد قرار گرفته بتواند براي سرنوشت عملي كه از روي تهديد انجام داده تصميم بگيرد، يعني آن را قبول كرده يا رد كند. بديهي است كه در نظر قاضي، ازدواج اجباري باطل است. اكراه ممكن است با توجه به اوضاع و احوال يا شهادت اطرافيان مبني بر وجود اكراه و اجبار و ساير دلايل ثابت شود ولي گاهي به دليل نبود دلايل كافي، اثبات اين امر بسيار دشوار است.

در هر حال نكاح غيرنافذ، در واقع محقق نشدن رابطه زناشويي است.اما بايد در نظر داشت كه از نظر قانوني اين وضعيت مطلق نيست و شخص تهديد شده مي‌تواند عقد ازدواج را قبول يا رد كند.

در صورتي كه شخص تهديد شده « نكاح اكراهي» را رد كند، عقد نكاح از ابتدا باطل است و روابط زن و مرد خارج از يك ازدواج صحيح، خواهد بود.

رضايت زوج ها شرط نفوذ و صحيح بودن عقد است

در صورتي كه در عقد ازدواج با عدم خواست و رضايت يكي از دوطرف روبرو باشيم، بنابر ماده ۱۰۷۰ قانون مدني، «عقد ازدواج» غيرنافذ است و بايد منتظر بمانيم كه آيا شخص اكراه شده بعد از اينكه كراهت، از بين رفت براي اجراي عقد با اراده خود رضايت مي‌دهد. يعني به اصطلاح آن را تنفيذ مي‌كند يا اينكه راضي نشده و حاضر به برقراري رابطه نكاح نيست و آن را رد مي‌كند.

ثمره‌اي كه از اين بحث حاصل مي‌شود، اين است كه روابط حقوقي افراد دست خوش تهديدات و فشارهاي خارجي وارده بر آنها نشود و قانونگذار در صدد حمايت از اشخاصي باشد كه بر اثر اكراه و تحميل، تن به انعقاد عقدي داده‌اند، كه هيچ ميل باطني براي انجام آن نداشته‌اند.

انواع اكراه در ازدواج

1. اكراهي كه به درجه اجبار برسد طوريكه باعث از بين رفتن اراده و اختيار در فرد شود. در اين صورت به علت نبود قصد، عقد باطل است و رضايت بعدي نيز موجب درستي عقد باطل شده نمي‌شود. مثال بارز اين گونه اكراه، جايي است كه دختر به حدي مي‌ترسد كه معني كلماتي را كه بر زبان جاري مي‌كند، متوجه نمي‌شود.
2. طبق قانون، هرگاه شخصي كه تهديد شده است بداند كه تهديد كننده نمي‌تواند تهديد خود را اجرا كند. يا خود شخص بتواند بدون سختي اكراه و اجبار را از خود دفع كند و عقد را جاري نكند آن شخص مجبور(مكره) محسوب نمي‌شود.
3. اگر دختر براي رهايي از سختگيري خانواده، تن به ازدواج دهد ناچار و مكره محسوب نخواهد شد.